Citizenship skills refer to the skills and abilities that enable us to be aware of our rights and responsibilities as citizens. They guide us in being active and engaged citizens who work together to make a positive impact in the society we belong to – locally, nationally and globally. These skills are paramount in strengthening and safeguarding a democratic way of life. They include the knowledge and skills required to understand, challenge, and engage with people, politics, media, economy and law. Thus, citizenship skills foster personal dignity and contribute to creating responsible thinking citizens, who are supportive, participatory, respectful, and aware of their rights and obligations.

Employability skills refer to the skills, knowledge, competencies, and personal attributes that enhance our ability to obtain and sustain employment, be successful in our chosen occupations and benefit ourselves while contributing to the organisation, the community, and the economy. It also includes the capacity to move between jobs and remain employable throughout life.

Employability skills also refer to a group of vital abilities that involve the development of a knowledge base and mindset that are key to success in the 21st-century workplace. They include skills necessary for self-advocacy and networking, as well as skills required to cope with changing work circumstances, learn continuously and be capable of working within changing teams. Skills that help to cope with changing work circumstances, build capabilities to work within changing teams, and ensure continuous learning.

Entrepreneurship skills refer to a broad range of skills and abilities that enable an individual to develop, organize and run a business enterprise, in order to make a profit and provide employment for others, even in the face of uncertainty. These skills assist in developing, organising, and running business enterprises that can earn profits and provide employment for others. It includes the skills required to seek new opportunities and use a new idea or innovation to run a business, ultimately helping the buyer or the customer. Entrepreneurship skills also include the abilities and the mindset required to transform the world by solving big problems, like bringing about social change or creating an innovative product that challenges the status quo.

Personal Skills are centred on knowledge and understanding about what goes on within us, allowing us to respond with awareness, thought, and intent. Self-knowledge and self-awareness are fundamental aspects of personal skills. They are necessary to manage ourselves, reflect on our thoughts and actions and thereby help us operate effectively in social contexts. Therefore, personal skills are considered a prerequisite & are known to support the development of interpersonal skills. Knowing and accepting ourselves is the first step in understanding and accepting others, which is essential in learning to cope.

Personal skills are concerned with reducing internal conflict. They help us understand how we internally handle perceived external experiences and come to terms with our attributes, limitations and potential. People with high personal skills tend to know themselves well, feel positive about themselves, and have a sense of purpose in their lives. These skills form the very foundation of everyday life and can be acquired in the same way that we learn maths and language skills.

Social skills are a set of learned abilities that enable us to interact competently and appropriately in a given social context. These skills, also referred to as interpersonal or relational skills, enable us to effectively communicate/interact with and meet the needs of people in various situations. Social skills are necessary for a large variety of interpersonal contexts and include capacities for appropriate verbal and non-verbal reactions. These skills also help regulate interpersonal relations and a variety of social situations.

Social skills are important for harmonious existence in different social groups and have a great influence on the overall quality of our lives.

Thinking skills involve mental processes that we apply when we seek to make sense of any experience. They refer to the human capacity to think in conscious ways to achieve certain purposes. Thinking skills enable us to integrate each new experience into the schema that we are constructing of “how things are.” These skills need to extend to what we see, what we understand, and what we can demonstrate to others. They are a large collection of individual skills and strategies that enable us to monitor and regulate our learning and memory.

Thinking skills are necessary tools in a society characterised by rapid change, many alternative actions, and demand for numerous individual and collective choices and decisions. They are essential in understanding how to learn and are considered to be integral to higher-order cognitive learning. The guiding principle in the thinking skills movement is the idea that individuals will learn to think better if effort and attention is paid to teaching them how to do so.

Wellbeing skills refer to a wide array of skills that enable us to generally feel good and function well, experience positive emotions (such as happiness and contentment) and relationships, develop our potential, exercise control over our own lives, and have a sense of purpose. Wellbeing skills include aspects of emotional, physical, and social wellbeing. These skills are crucial for positive mental health and help us sustain ourselves throughout life.

Citizenship skills refer to the skills and abilities that enable us to be aware of our rights and responsibilities as citizens. They guide us in being active and engaged citizens who work together to make a positive impact in the society we belong to – locally, nationally and globally. These skills are paramount in strengthening and safeguarding a democratic way of life. They include the knowledge and skills required to understand, challenge, and engage with people, politics, media, economy and law. Thus, citizenship skills foster personal dignity and contribute to creating responsible thinking citizens, who are supportive, participatory, respectful, and aware of their rights and obligations.

Employability skills refer to the skills, knowledge, competencies, and personal attributes that enhance our ability to obtain and sustain employment, be successful in our chosen occupations and benefit ourselves while contributing to the organisation, the community, and the economy. It also includes the capacity to move between jobs and remain employable throughout life.

Employability skills also refer to a group of vital abilities that involve the development of a knowledge base and mindset that are key to success in the 21st-century workplace. They include skills necessary for self-advocacy and networking, as well as skills required to cope with changing work circumstances, learn continuously and be capable of working within changing teams. Skills that help to cope with changing work circumstances, build capabilities to work within changing teams, and ensure continuous learning.

Entrepreneurship skills refer to a broad range of skills and abilities that enable an individual to develop, organize and run a business enterprise, in order to make a profit and provide employment for others, even in the face of uncertainty. These skills assist in developing, organising, and running business enterprises that can earn profits and provide employment for others. It includes the skills required to seek new opportunities and use a new idea or innovation to run a business, ultimately helping the buyer or the customer. Entrepreneurship skills also include the abilities and the mindset required to transform the world by solving big problems, like bringing about social change or creating an innovative product that challenges the status quo.

Personal Skills are centred on knowledge and understanding about what goes on within us, allowing us to respond with awareness, thought, and intent. Self-knowledge and self-awareness are fundamental aspects of personal skills. They are necessary to manage ourselves, reflect on our thoughts and actions and thereby help us operate effectively in social contexts. Therefore, personal skills are considered a prerequisite & are known to support the development of interpersonal skills. Knowing and accepting ourselves is the first step in understanding and accepting others, which is essential in learning to cope.

Personal skills are concerned with reducing internal conflict. They help us understand how we internally handle perceived external experiences and come to terms with our attributes, limitations and potential. People with high personal skills tend to know themselves well, feel positive about themselves, and have a sense of purpose in their lives. These skills form the very foundation of everyday life and can be acquired in the same way that we learn maths and language skills.

Social skills are a set of learned abilities that enable us to interact competently and appropriately in a given social context. These skills, also referred to as interpersonal or relational skills, enable us to effectively communicate/interact with and meet the needs of people in various situations. Social skills are necessary for a large variety of interpersonal contexts and include capacities for appropriate verbal and non-verbal reactions. These skills also help regulate interpersonal relations and a variety of social situations.

Social skills are important for harmonious existence in different social groups and have a great influence on the overall quality of our lives.

Thinking skills involve mental processes that we apply when we seek to make sense of any experience. They refer to the human capacity to think in conscious ways to achieve certain purposes. Thinking skills enable us to integrate each new experience into the schema that we are constructing of “how things are.” These skills need to extend to what we see, what we understand, and what we can demonstrate to others. They are a large collection of individual skills and strategies that enable us to monitor and regulate our learning and memory.

Thinking skills are necessary tools in a society characterised by rapid change, many alternative actions, and demand for numerous individual and collective choices and decisions. They are essential in understanding how to learn and are considered to be integral to higher-order cognitive learning. The guiding principle in the thinking skills movement is the idea that individuals will learn to think better if effort and attention is paid to teaching them how to do so.

Wellbeing skills refer to a wide array of skills that enable us to generally feel good and function well, experience positive emotions (such as happiness and contentment) and relationships, develop our potential, exercise control over our own lives, and have a sense of purpose. Wellbeing skills include aspects of emotional, physical, and social wellbeing. These skills are crucial for positive mental health and help us sustain ourselves throughout life.

उद्योजक बनण्याच्या कौशल्याला विविध कौशल्ये आणि क्षमतांचा संदर्भ आहे. ज्यामुळे एखाद्या व्यक्ती अनिश्चितता स्वीकारण्यास सक्षम होते. ही कौशल्ये नफा कमावू शकतील आणि इतरांना रोजगार देऊ शकतील अशा व्यवसाय उद्योगांचा विकास, आयोजन आणि उद्योग चालविण्यात मदत करतात. यात नवीन संधी शोधण्यासाठी आणि व्यवसाय चालविण्यासाठी नवीन कल्पना किंवा नाविन्याचा वापर करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या कौशल्यांचा समावेश आहे. याद्वारे, शेवटी खरेदीदार किंवा ग्राहकास मदत केली जाऊ शकते. उद्योजक होण्याच्या कौशल्यांमध्ये मोठ्या समस्या सोडवून जगाचे रूपांतर करण्यासाठी आवश्यक क्षमता आणि मानसिकता देखील समाविष्ट आहे, जसे की सामाजिक बदल घडवून आणणे किंवा यथास्थितीला आव्हान देणारे नाविन्यपूर्ण उत्पादन तयार करणे.

नागरिक बनण्याची कौशल्ये म्हणजे अशी कौशल्ये आणि क्षमता ज्या आपल्याला नागरिक म्हणून आपले हक्क आणि जबाबदाऱ्या यांची जाणीव करून देण्यास सक्षम करतात. ही कौशल्ये व्यक्तीला सक्रिय आणि व्यस्त नागरिक होण्यासाठी मार्गदर्शन करतात. स्थानिक, राष्ट्रीय आणि जागतिक स्तरावर – ज्या समाजाशी ते नागरिक संबंधित आहेत त्या समाजात सकारात्मक प्रभाव निर्माण करण्यासाठी ही कौशल्ये एकत्रित काम करतात. लोकशाही जीवनशैली बळकट करण्यासाठी आणि त्यांचे रक्षण करण्यासाठी ही कौशल्ये सर्वात महत्त्वाची आहेत. त्यात लोक, राजकारण, प्रसारमाध्यमे, अर्थव्यवस्था आणि कायदा समजून घेण्यासाठी, आव्हान देण्यासाठी आणि त्यांच्याशी संलग्न राहण्यासाठी आवश्यक असलेले ज्ञान आणि कौशल्ये यांचा समावेश आहे. अशा प्रकारे, नागरिक बनण्याची कौशल्ये वैयक्तिक प्रतिष्ठेस चालना देतात आणि जबाबदार, विचार करणारे नागरिक तयार करण्यात योगदान देतात. हे नागरिक समर्थक, सहभागी, आदरणीय आणि त्यांचे हक्क आणि जबाबदाऱ्यांबद्दल जागरूक असतात.

निरोगी राहण्याच्या कौशल्यांच्या विस्तृत श्रृंखलेचा संदर्भ असा आहे की ती आपल्याला सामान्यत: चांगले वाटण्यास आणि चांगले कार्य करण्यास सक्षम करतात. सकारात्मक भावनांचा (जसे की आनंद आणि समाधान) आणि नातेसंबंधांचा अनुभव घेऊ शकतात. आपली क्षमता विकसित करतात, आपल्या स्वत: च्या जीवनावर नियंत्रण ठेवतात आणि जीवनात हेतूची भावना बाळगतात. निरोगी राहण्याच्या कौशल्यांमध्ये भावनिक, शारीरिक आणि सामाजिक कल्याणाच्या पैलूंचा समावेश आहे. ही कौशल्ये सकारात्मक मानसिक आरोग्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत आणि आयुष्यभर स्वत:ला टिकवून ठेवण्यास मदत करतात.

रोजगारक्षम असण्याची कौशल्ये म्हणजे अशी कौशल्ये जी रोजगार मिळवण्याची आणि टिकवून ठेवण्याची आपली क्षमता वाढवतात. ही कौशल्ये आपले ज्ञान, क्षमता आणि वैयक्तिक गुणधर्म याआधारे निवडलेल्या व्यवसायात यशस्वी होण्याबरोबरच संस्था, समुदाय आणि अर्थव्यवस्था यात योगदान देताना स्वत: चा फायदा करून घेतात. यात एका नोकरीतून दुसऱ्या नोकरीकडे वळण्याची आणि आयुष्यभर रोजगारक्षम राहण्याची क्षमताही समाविष्ट आहे.

रोजगारक्षम होण्याचे कौशल्य ज्या महत्त्वपूर्ण क्षमतांच्या गटाशी संबंधित आहे त्यात ज्ञानाचा पाया आणि मानसिकतेचा विकास समाविष्ट आहे. 21व्या शतकातील कामाच्या ठिकाणी यश मिळविण्यासाठी आवश्यक असणारा हा सर्वांत महत्त्वाचा निर्णायक घटक आहे. यात ज्या कौशल्यांचा समावेश होतो ती कौशल्ये स्वत: बद्दल बोलण्यासाठी आणि इतरांशी संवाद साधण्यासाठी आवश्यक आहेत. ही कौशल्ये बदलत्या कामाच्या परिस्थितीचा सामना करण्यास, बदलत्या भागीदारीत काम करण्याची क्षमता निर्माण करण्यास आणि सतत शिकण्याची खात्री करण्यास मदत करतात.

आपल्या विविध अनुभवांमधून त्यांतील अर्थाचा शोध घेण्यासाठी आपण ज्या मानसिक प्रक्रियांचा आधार घेतो त्यांचा समावेश विचार कौशल्यामध्ये होतो. या कौशल्यांचा संदर्भ, विशिष्ट उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी जाणीवपूर्वक विचार करण्याच्या मानवी क्षमतांशी आहे. विचार कौशल्ये आपल्याला “विविध गोष्टींचे स्वरूप नेमके कसे आहे” या विषयीच्या आपल्या धारणा निश्चित करताना त्यामध्ये प्रत्येक नवीन अनुभव समाविष्ट करण्यास सक्षम करतात. या कौशल्यांच्या परिघात आपण काय पाहतो, त्यातून आपल्याला काय आकलन होते आणि आपण इतरांना काय दाखवू शकतो या सर्व बाबींचा समावेश होणे गरजेचे असते. विचार कौशल्ये हे आपल्याला अध्ययन आणि स्मरणशक्ती यांचे परीक्षण आणि नियंत्रण करण्यास सक्षम करणाऱ्या वैयक्तिक कौशल्ये आणि धोरणे यांचे एक मोठे भांडारच असते.

जलद बदल, अनेक पर्यायी कृती आणि अनेक वैयक्तिक आणि सामूहिक निवडी आणि निर्णयांची मागणी करणाऱ्या सामाजिक जीवनासाठी विचार कौशल्ये हे एक आवश्यक साधन आहे. ही कौशल्ये ‘शिकायचे कसे’ याचे तंत्र समजून घेण्यासाठी गरजेची असून, उच्च स्तरीय बोधात्मक कौशल्यांचा अविभाज्य घटक समजली जातात. विचार कौशल्यविषयक मोहिमेमागे, लक्षपूर्वक योग्य प्रयत्न केले तर लोक अधिक चांगल्या रीतीने विचार करू शकतात, ही  धारणा, हे मार्गदर्शक तत्व आहे.

वैयक्तिक कौशल्यांचा विचार, आपल्या स्वतःच्या मनात काय चालले आहे याची  जाणीव आणि आकलन होणे या भोवती केंद्रित आहे. ती आपल्याला जाणीवपूर्वक, विचारपूर्वक आणि हेतूपूर्वक  प्रतिसाद देण्यास सक्षम करतात. स्व–ज्ञान आणि आत्म–जागरूकता हे वैयक्तिक कौशल्यांचे मूलभूत पैलू आहेत. ती आत्म–व्यवस्थापनासाठी आवश्यक आहेत, ती आपल्या विचार आणि कृतींमध्ये प्रतिबिंबित होतात आणि म्हणूनच, ती  सामाजिक संदर्भांमध्ये प्रभावीपणे कार्य करण्यासाठी देखील आवश्यक आहेत. त्यामुळे वैयक्तिक कौशल्य ही आपल्या परस्पर संबंधविषयक क्षमतेसाठी पूर्व अट ठरते. स्वतःला जाणून घेणे आणि स्वीकारणे हे इतरांना समजून घेण्याच्या आणि स्वीकारण्याच्या दिशेने आपले पहिले पाऊल आहे. ही कौशल्ये आपल्याला परिस्थितीला  सामोरे जाण्यास सक्षम करतात.

मनातील अंतर्गत संघर्ष कमी करण्याशी वैयक्तिक कौशल्यांचा संबंध आहे. ती आपल्याला, आपण बाह्यअनुभवांना अंतर्गत पातळीवर कसे हाताळतो आणि आपले गुणधर्म, मर्यादा आणि क्षमता कशा रीतीने स्वीकारतो हे समजण्यास मदत करतात. ज्यांच्याकडे उच्च वैयक्तिक कौशल्ये असणारे ते लोक स्वत:ला चांगल्या प्रकारे ओळखतात, स्वत:बद्दल सकारात्मक भावना बाळगतात आणि त्यांच्या जीवनातील हेतूची स्पष्ट समज बाळगतात. ही कौशल्ये नियमित जीवनाचा पाया बनतात आणि गणित आणि भाषाविषयक कौशल्ये शिकण्याप्रमाणेच ती देखील आत्मसात केली जाऊ शकतात.

(*टीप: समीक्षण केलेल्या बहुतेक साहित्यात कौशल्यांचा संबंध ‘व्यक्तिनिष्ठ कौशल्ये‘ म्हणून ‘स्व‘शी जोडला असला, तरी इंडिया परिभाषा कोशाबाबत बाबतीत ‘व्यक्तिनिष्ठ‘ कौशल्यांचे स्पष्टीकरण व व्याख्या वापरून ‘वैयक्तिक कौशल्ये‘ कार्यात्मक रीतीने  परिभाषित केली जात आहेत. संदर्भ साहित्यात, ‘क्षमता‘ ची व्याख्या ‘क्षमता‘चा एक प्रकार म्हणून केली जाते जी लोकांना एकमेकांशी सकारात्मक संवाद साधण्यास सक्षम करते आणि म्हणून त्याला ‘परस्पर वैयक्तिक क्षमता‘ किंवा ‘जन्मजात मानवी क्षमता‘ असेही संबोधले जाते.)

सामाजिक कौशल्ये हा आपल्याला, दिलेल्या सामाजिक संदर्भात, कार्यक्षमतेने आणि योग्यरीत्या संवाद साधण्यास सक्षम करणाऱ्या अनेक शिक्षण क्षमतांचा संच आहे. ही कौशल्ये, ज्यांना आंतर व्यक्ती कौशल्य किंवा नातेसंबंधविषयक कौशल्ये म्हणूनही ओळखली जातात. ती आपल्याला विविध प्रसंगांमध्ये/ परिस्थितीमध्ये प्रभावीपणे संवाद साधण्यास आणि लोकांच्या गरजा पूर्ण करण्यास सक्षम करतात. सामाजिक कौशल्ये अनेकविध आंतरवैयक्तिक संदर्भांमध्ये आवश्यक असतात. त्यामध्ये योग्य शाब्दिक आणि अ–शाब्दिक प्रतिसाद देण्याच्या क्षमतांचा समावेश असतो. ही कौशल्ये परस्पर संबंध आणि विविध सामाजिक परिस्थितींवर नियंत्रण ठेवण्यास देखील मदत करतात. विविध सामाजिक गटांमध्ये सुसंवादी सहअस्तित्वासाठी सामाजिक कौशल्ये खूप महत्त्वाची आहेत आणि याचा आपल्या एकूण जीवनाच्या गुणवत्तेवरही खोल परिणाम होतो.

विविध सामाजिक गटांमध्ये सुसंवादी सहअस्तित्वासाठी सामाजिक कौशल्ये खूप महत्त्वाची आहेत आणि याचा आपल्या एकूण जीवनाच्या गुणवत्तेवरही खोल परिणाम होतो.

उद्यमिता कौशल , कौशल और क्षमताओं की एक विस्तृत श्रृंखला को संदर्भित करता है जो किसी व्यक्ति को अनिश्चितता को स्वीकार करने में सक्षम बनाता है। ये कौशल व्यावसायिक उद्यमों को विकसित करने, व्यवस्थित करने और चलाने में सहायता करते हैं जो मुनाफा कमा सकते हैं और दूसरों के लिए रोजगार प्रदान कर सकते हैं। इसमें नए अवसरों की तलाश करने और व्यवसाय चलाने के लिए एक नए विचार या नवाचार का उपयोग करने के लिए आवश्यक कौशल शामिल हैं। इससे अंततः खरीदार या ग्राहक की मदद की जा सकती है। उद्यमी होने के कौशल में बड़ी समस्याओं को हल करके दुनिया को बदलने के लिए आवश्यक क्षमताएं और मानसिकता भी शामिल है, जैसे सामाजिक परिवर्तन लाना या एक अभिनव उत्पाद बनाना जो यथास्थिति को चुनौती देता है।

नागरिकता कौशल , उन कौशल और क्षमताओं को संदर्भित करता है जो हमें नागरिकों के रूप में हमारे अधिकारों और जिम्मेदारियों से अवगत होने में सक्षम बनाते हैं। वे हमें सक्रिय और व्यस्त नागरिक होने में मार्गदर्शन करते हैं, जो स्थानीय, राष्ट्रीय और विश्व स्तर पर समाज में सकारात्मक प्रभाव पैदा करने के लिए मिलकर काम करते हैं। ये कौशल जीवन के लोकतांत्रिक तरीके को मजबूत करने और संरक्षित करने में सर्वोपरि हैं। इनमें लोगों, राजनीति, मीडिया, अर्थव्यवस्था और कानून को समझने, चुनौती देने और संलग्न करने के लिए आवश्यक ज्ञान और कौशल शामिल हैं। इस प्रकार, नागरिक होने का कौशल व्यक्तिगत गरिमा को बढ़ावा देता है और उन जिम्मेदार सोच वाले नागरिकों को बनाने में योगदान देता है, जो सहायक, सहभागी, सम्मानजनक और अपने अधिकारों और दायित्वों से अवगत हैं।

मनन कौशल उन मानसिक प्रक्रियाओं को संदर्भित करता है जिन्हें हम हमारी बिभिन्न अनुभव से कार्यात्मक अर्थ निकालने के लिए लागू करते हैं। वे मूल रूप से एक विशिष्ट उद्देश्य को प्राप्त करने के लिए सचेत तरीके से सोचने की मानवीय क्षमता का दर्शता हैं। मनन कौशल हमें प्रत्येक नए अनुभव को उस स्कीमा में एकीकृत करने में सक्षम बनाता है जिसे हम “चीजें वास्तव में कैसी हैं” यह परिभाषित करने के लिए बना रहे हैं। इन कौशलों को जो हम देखते हैं, जो हम समझते हैं, और जो हम दूसरों को प्रदर्शित कर सकते हैं, उस तक विस्तारित होना चाहिए। वे व्यक्तिगत कौशल और तकनीकों का एक बड़ा संग्रह हैं जो हमें अपने सीखने और स्मृति की निगरानी और नियंत्रण करने में सक्षम बनाते हैं।

तेजी से बदलते , कई वैकल्पिक कार्यों और कई व्यक्तिगत और सामूहिक विकल्पों और निर्णयों की मांग वाले समाजों में मनन कौशल एक आवश्यक उपकरण है। ये यह समझने के लिए आवश्यक हैं कि कैसे सीखना है और इसे उच्च–क्रम के संज्ञानात्मक सीखने का एक अभिन्न अंग भी माना जाता है। मनन कौशल का मार्गदर्शक सिद्धांत यह विचार है कि लोग बेहतर सोचना सीखेंगे यदि पर्याप्त प्रयास और ध्यान उन्हें यह सिखाने के लिए समर्पित किया जाए कि यह करना कैसे है।

रोजगार योग्य कौशल ,विशेषज्ञता, ज्ञान, क्षमता और व्यक्तिगत विशेषताओं को संदर्भित करता है जो रोजगार प्राप्त करने और बनाए रखने और हमारे चुने हुए पेशे में सफल होने और संगठन, समुदाय और अर्थव्यवस्था में योगदान करते समय खुद को लाभान्वित करने की हमारी क्षमता को बढ़ाते हैं। इसमें एक नौकरी से दूसरी नौकरी में स्थानांतरित करने और जीवन भर रोजगार योग्य बने रहने की क्षमता भी शामिल है।

रोजगार योग्य होने का कौशल महत्वपूर्ण क्षमताओं के एक समूह को संदर्भित करता है जिसमें ज्ञान के आधार और मानसिकता का विकास शामिल है। ये 21 वीं सदी के कार्यस्थल में सफलता प्राप्त करने के लिए आवश्यक सबसे महत्वपूर्ण निर्धारण कारक हैं। इनमें वे कौशल शामिल हैं जो अपने लिए बोलने और दूसरों के साथ बातचीत करने के लिए आवश्यक हैं। ये कौशल बदलती कार्य परिस्थितियों से निपटने, बदलती साझेदारी के भीतर काम करने की क्षमताओं का निर्माण करने और निरंतर सीखने को सुनिश्चित करने में मदद करते हैं।

व्यक्तिगत कौशल हमारे अपने दिमाग में क्या चल रहा है, इसके ज्ञान और समझ पर केंद्रित है। ये हमें सचेत , सोच-समझकर और इरादे से जवाब देने में सक्षम बनाते हैं। आत्म-ज्ञान और आत्म-जागरूकता व्यक्तिगत कौशल के मूलभूत पहलू हैं। वे हमारे आत्म-संचालन के लिए आवश्यक हैं, वे हमारे विचारों और कार्यों में परिलक्षित होते हैं, और इसलिए, वे सामाजिक संदर्भों में प्रभावी ढंग से कार्य करने के लिए भी आवश्यक हैं। इसलिए व्यक्तिगत कौशल हमारी पारस्परिक क्षमता के लिए एक आवश्यक शर्त के रूप में कार्य करता है। खुद को जानना और स्वीकार करना दूसरों को समझने और स्वीकार करने के दिशा में हमारा पहला कदम है, जो हमें परिस्थितियों से निपटने में सक्षम बनाता है।

व्यक्तिगत कौशल अंदरूनी प्रतिबंधों को कम करने से संबंधित हैं। ये हमें यह समझने में मदद करते हैं कि हम निजी तौर पर कथित बाहरी अनुभवों को कैसे संभालते हैं और हमारी विशेषताओं, सीमाओं और क्षमता को स्वीकार करते हैं। जिन लोगों के पास उच्च व्यक्तिगत कौशल हैं, वे खुद को अच्छी तरह से जानते हैं, खुद के बारे में सकारात्मक महसूस करते हैं, और उनके जीवन में उद्देश्य की स्पष्ट समझ रखते हैं। ये कौशल नियमित जीवन की नींव बनाते हैं और इन्हें गणित और भाषा कौशल सीखने के समान ही प्राप्त किया जा सकता है।

(* कृपया समझें: जबकि अधिकांश समीक्षा किए गए साहित्य में, कौशल स्वयं से ‘व्यक्तिपरक कौशल’ के रूप में संबंधित हैं, लेकिन इंडिया ग्लासरी के मामले में, ‘व्यक्तिपरक’ कौशल की व्याख्या और परिभाषा का उपयोग करके ‘व्यक्तिगत कौशल’ को उपयोगी रूप से परिभाषित किया जा रहा है। साहित्य में ‘कौशल’ को उन क्षमताओं के रूप में अधिक समझा जा सकता है, जो लोगों को एक दूसरे के साथ सकारात्मक रूप से बातचीत करने में मदद करते हैं, और इसलिए इसे ‘संबंधपरक कौशल’ या ‘लोगों के कौशल’ के रूप में भी जाना जाता है।)

सामाजिक कौशल सीखने की कई क्षमताओं का एक समूह है जो हमें किसी दिए गए सामाजिक संदर्भ में कुशलतापूर्वक और उचित रूप से संवाद करने में सक्षम बनाता है। ये कौशल, जिन्हें पारस्परिक या संबंधपरक कौशल के रूप में भी जाना जाता है, हमें विभिन्न स्थितियों में प्रभावी ढंग से संवाद करने और लोगों की जरूरतों को पूरा करने में सक्षम बनाता है। विभिन्न प्रकार के पारस्परिक संदर्भों में सामाजिक कौशल आवश्यक हैं और इसमें उपयुक्त मौखिक और गैर–मौखिक प्रतिक्रिया प्रदान करने की क्षमता शामिल है। ये कौशल पारस्परिक संबंधों और विभिन्न सामाजिक स्थितियों के नियंत्रण में भी मदद करते हैं।

विभिन्न सामाजिक समूहों में सामंजस्यपूर्ण सह–अस्तित्व के लिए सामाजिक कौशल बहुत महत्वपूर्ण हैं और इससे हमारे जीवन की समग्र गुणवत्ता पर भी गहरा प्रभाव पड़ता है।

स्वास्थ्य संबन्धित कौशल ,कौशल की एक विस्तृत श्रृंखला को संदर्भित करता है जो हमें आम तौर पर अच्छा महसूस करने और अच्छी तरह से कार्य करने, सकारात्मक भावनाओं (जैसे खुशी और संतोष) और रिश्तों का अनुभव करने, हमारी क्षमता विकसित करने, अपने जीवन पर नियंत्रण रखने और उद्देश्य की भावना रखने में सक्षम बनाता है। स्वस्थ होने के कौशल में भावनात्मक, शारीरिक और सामाजिक भलाई के पहलू शामिल हैं। ये कौशल सकारात्मक मानसिक स्वास्थ्य के लिए महत्वपूर्ण हैं और हमें जीवन भर स्वयं को बनाए रखने में मदद करते हैं।

ઉદ્યોગસાહસિકતા સંબંધિત કૌશલ્યો એ કૌશલ્યો અને ક્ષમતાઓની વ્યાપક શ્રેણીનો સંદર્ભ આપે છે જે અનિશ્ચિતતાના ચહેરામાં પણ, નફો મેળવવા અને અન્ય લોકો માટે રોજગાર પ્રદાન કરવા માટે વ્યક્તિગત વ્યક્તિને વ્યવસાયિક સાહસ વિકસાવવા, ગોઠવવા અને ચલાવવા માટે સક્ષમ બનાવે છે.આ કૌશલ્યો એવા વ્યવસાયિક સાહસોને વિકસાવવા, સંગઠિત કરવામાં અને ચલાવવામાં મદદ કરે છે જે નફો કમાઈ શકે અને અન્ય લોકો માટે રોજગાર પ્રદાન કરી શકે.તેમાં નવી તકો શોધવા અને વ્યવસાય ચલાવવા માટે નવા વિચાર અથવા નવીનતાનો ઉપયોગ કરવા માટે જરૂરી કુશળતાનો સમાવેશ થાય છે અને તે આખરે ખરીદનાર અથવા ગ્રાહકને મદદ કરે છે. ઉદ્યોગસાહસિકતા કૌશલ્યમાં સામાજિક પરિવર્તન લાવવા અથવા યથાસ્થિતિને પડકારતી નવીન પ્રોડક્ટ બનાવવા જેવી મોટી સમસ્યાઓ હલ કરીને વિશ્વને બદલવા માટે જરૂરી ક્ષમતાઓ અને માનસિકતાનો પણ સમાવેશ થાય છે.

નાગરિકતાના કૌશલ્યો એ કૌશલ્યો અને ક્ષમતાઓનો સંદર્ભ આપે છે જે અમને નાગરિક તરીકેના અમારા અધિકારો અને જવાબદારીઓ પ્રત્યે જાગૃત રહેવા માટે સક્ષમ બનાવે છે. આ કૌશલ્યો અમને સક્રિય અને સંલગ્ન નાગરિકો બનવામાં મદદ કરે છે જેઓ સ્થાનિક, રાષ્ટ્રીય અને વૈશ્વિક સ્તરે સાથે મળીને કામ કરે છે, જેથી તેઓ અમે જે સમાજના છીએ તેમાં સકારાત્મક અસર કરી શકે.લોકતાંત્રિક જીવનશૈલીને મજબૂત અને સુરક્ષિત કરવા માટે આ કૌશલ્યો સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે. આમાં લોકો, રાજકારણ, મીડિયા, અર્થતંત્ર અને કાયદાને સમજવા, પડકારવા અને જોડાવા માટે જરૂરી જ્ઞાન અને કુશળતાનો સમાવેશ થાય છે.આમ, નાગરિકતાના કૌશલ્યો વ્યક્તિગત ગૌરવને ઉત્તેજન આપે છે અને જવાબદાર વિચારસરણી ધરાવતા નાગરિકો બનાવવામાં ફાળો આપે છે, જેઓ સહાયક, સહભાગી, આદરણીય અને તેમના અધિકારો અને જવાબદારીઓ પ્રત્યે જાગૃત હોય.

રોજગાર ક્ષમતાના કૌશલ્યો કૌશલ્યો, જ્ઞાન, પ્રાવીણ્ય અને વ્યક્તિગત લક્ષણોનો સંદર્ભ આપે છે જે રોજગાર મેળવવા અને ટકાવી રાખવાની અમારી ક્ષમતામાં વધારો કરે છે, અમારા પસંદ કરેલા વ્યવસાયોમાં સફળ રહે છે અને સંસ્થા, સમુદાય અને અર્થવ્યવસ્થામાં યોગદાન આપતી વખતે પોતાને લાભ આપે છે. તેમાં નોકરી બદલવાની અને જીવનભર રોજગારીક્ષમ રહેવાની ક્ષમતાનો પણ સમાવેશ થાય છે.

રોજગાર ક્ષમતાના કૌશલ્યો એ મહત્વપૂર્ણ ક્ષમતાઓના જૂથનો પણ ઉલ્લેખ કરે છે જેમાં 21મી સદીના કાર્યસ્થળમાં સફળતા માટે મહત્વપૂર્ણ એવા જ્ઞાન આધાર અને માનસિકતાના વિકાસનો સમાવેશ થાય છે.આમાં પોતાના માટે બોલવા અને નેટવર્કિંગ માટે જરૂરી કૌશલ્યો તેમજ બદલાતા કામના સંજોગોમાં સમાયોજિત કરવા અને સતત શીખવા અને બદલાતી ટીમોમાં કામ કરવા સક્ષમ બનવા માટે જરૂરી કૌશલ્યોનો સમાવેશ થાય છે.આ એવા કૌશલ્યો છે જે બદલાતા કામના સંજોગોમાં એડજસ્ટ કરવામાં મદદ કરે છે, બદલાતી ટીમોમાં કામ કરવાની ક્ષમતાઓ વિકસાવવામાં અને સતત શીખવાની ખાતરી કરવામાં મદદ કરે છે

વિચારવાની કૌશલ્યમાં માનસિક પ્રક્રિયાઓનો સમાવેશ થાય છે જેને આપણે લાગુ કરીએ છીએ જ્યારે આપણે કોઈપણ અનુભવને સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ છીએ. તેઓ ચોક્કસ હેતુઓ પ્રાપ્ત કરવા માટે સભાન રીતે વિચારવાની માનવ ક્ષમતાનો સંદર્ભ આપે છે. વિચારવાની કુશળતા અમને દરેક નવા અનુભવને તે પ્રતિનિધિત્વમાં એકીકૃત કરવામાં સક્ષમ કરે છે, જે અમે “વસ્તુઓ કેવી હોવી જોઈએ” ના આધારે બનાવી રહ્યા છીએ. આ કૌશલ્યોને આપણે જે જોઈએ છીએ, આપણે શું સમજીએ છીએ અને આપણે અન્ય લોકો સમક્ષ શું દર્શાવી શકીએ તેના સુધી વિસ્તૃત કરવાની જરૂર છે. આ વ્યક્તિગત કૌશલ્યો અને વ્યૂહરચનાઓનો મોટો સંગ્રહ છે જે આપણને આપણા શિક્ષણ અને યાદશક્તિનું નિરીક્ષણ અને નિયમન કરવામાં સક્ષમ બનાવે છે.

ઝડપી પરિવર્તન, ઘણી વૈકલ્પિક ક્રિયાઓ અને અસંખ્ય વ્યક્તિગત અને સામૂહિક પસંદગીઓ અને નિર્ણયોની માંગ દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ સમાજમાં વિચારવાની કુશળતા જરૂરી કુશળતા છે. કેવી રીતે શીખવું તે સમજવા માટે આ આવશ્યક છે અને ઉચ્ચ-ક્રમના જ્ઞાનાત્મક શિક્ષણ માટે અભિન્ન ગણાય છે. વ્યક્તિઓ વધુ સારી રીતે વિચારવાનું શીખશે જો તેમને આવું કેવી રીતે કરવું તે શીખવવા માટે પ્રયત્નો અને ધ્યાન આપવામાં આવે – આ વિચાર કૌશલ્ય ચળવળમાં માર્ગદર્શક સિદ્ધાંત છે.

અંગત કૌશલ્યો આપણી અંદર શું ચાલે છે તેના વિશે જ્ઞાન અને સમજણ પર કેન્દ્રિત છે. તે અમને જાગૃતિ, વિચાર અને ઉદ્દેશ્ય સાથે પ્રતિસાદ આપવા દે છે. સ્વ-જ્ઞાન અને સ્વ-જાગૃતિ એ વ્યક્તિગત કુશળતાના મૂળભૂત પાસાઓ છે.આ આપણી જાતને સંચાલિત કરવા, આપણા વિચારો અને ક્રિયાઓ વિશે વિચારવા માટે જરૂરી છે અને આમ આ આપણને સામાજિક સંદર્ભોમાં અસરકારક રીતે કાર્ય કરવામાં મદદ કરે છે. તેથી, વ્યક્તિગત કૌશલ્યોને અગાઉની શરત તરીકે જરૂરી ગણવામાં આવે છે અને તે આંતરવ્યક્તિત્વ કૌશલ્યોના વિકાસને ટેકો આપવા માટે જાણીતી છે. પોતાને જાણવું અને સ્વીકારવું એ બીજાને સમજવા અને સ્વીકારવાનું પ્રથમ પગલું છે, જે એડજસ્ટ કરવાનું શીખવામાં આવશ્યક છે.

વ્યક્તિગત કુશળતા આંતરિક સંઘર્ષ ઘટાડવા સાથે સંકળાયેલી છે. આ અમને સમજવામાં મદદ કરે છે કે અમે આંતરિક રીતે અનુભવેલા બાહ્ય અનુભવોને કેવી રીતે હેન્ડલ કરીએ છીએ અને અમારી વિશેષતાઓ, મર્યાદાઓ અને સંભવિતતાઓ સાથે સુસંગત છીએ. ઉચ્ચ અંગત કૌશલ્ય ધરાવતા લોકો પોતાની જાતને સારી રીતે જાણતા હોય છે, પોતાના વિશે સકારાત્મક અનુભવે છે અને તેમના જીવનમાં હેતુની ભાવના ધરાવે છે. આ કૌશલ્યો રોજિંદા જીવનનો ખૂબ જ પાયો બનાવે છે અને આપણે ગણિત અને ભાષા કૌશલ્યો શીખીએ છીએ તે જ રીતે પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.

સામાજિક કૌશલ્યો એ શીખેલી ક્ષમતાઓનું એક જૂથ છે જે આપણને આપેલ સામાજિક સંદર્ભમાં સક્ષમ અને યોગ્ય રીતે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરવા સક્ષમ બનાવે છે. આ કૌશલ્યોને આંતરવ્યક્તિત્વ અથવા સંબંધી કૌશલ્યો તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે અને આ આપણને વિવિધ પરિસ્થિતિઓમાં લોકોની જરૂરિયાતોને અસરકારક રીતે સંચાર કરવા અથવા તેમની સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરવામાં સક્ષમ બનાવે છે.સામાજિક કૌશલ્યો આંતરવૈયક્તિક સંદર્ભોની વિશાળ વિવિધતા માટે જરૂરી છે અને તેમાં યોગ્ય મૌખિક અને બિન-મૌખિક પ્રતિક્રિયાઓ માટેની ક્ષમતાઓનો સમાવેશ થાય છે. આ કુશળતા આંતરવ્યક્તિત્વ સંબંધો અને વિવિધ સામાજિક પરિસ્થિતિઓને નિયંત્રિત કરવામાં પણ મદદ કરે છે.

સામાજિક કૌશલ્યો વિવિધ સામાજિક જૂથોમાં સુમેળભર્યા અસ્તિત્વ માટે મહત્વપૂર્ણ છે અને આપણા જીવનની એકંદર ગુણવત્તા પર મોટો પ્રભાવ ધરાવે છે.

સુખાકારીની કુશળતા એ કૌશલ્યોની વિશાળ શ્રેણીનો સંદર્ભ આપે છે જે આપણને સામાન્ય રીતે સારું અનુભવવા અને સારી રીતે કાર્ય કરવા, સકારાત્મક લાગણીઓ (જેમ કે સુખ અને સંતોષ) અને સંબંધોનો અનુભવ કરવા, આપણી ક્ષમતાઓ વિકસાવવા, આપણા પોતાના જીવન પર નિયંત્રણનો ઉપયોગ કરવા અને હેતુની ભાવના રાખવા સક્ષમ બનાવે છે. સુખાકારીની કુશળતામાં ભાવનાત્મક, શારીરિક અને સામાજિક સુખાકારીના પાસાઓનો સમાવેશ થાય છે. આ કૌશલ્યો હકારાત્મક માનસિક સ્વાસ્થ્ય માટે નિર્ણાયક છે અને જીવનભર પોતાને ટકાવી રાખવામાં મદદ કરે છે.